กระท่อม ตอนที่ 5 : ระยะปลูกเท่าไหร่ดี
การกำหนดระยะปลูกมีหลักที่ต้องคำนึงถึง 3 ประการ คือ การได้รับแสงแดด ความกว้างของทรงพุ่ม และแผนการจัดการทรงพุ่ม การจัดระยะปลูกจึงควรให้มีระยะห่างพอดีที่ทรงพุ่มและใบของแต่ละต้นจะไม่มาซ้อนทับกันเร็วเกินไป
จากผลการสำรวจแปลงกระท่อมของเกษตรกร พบว่ากระท่อมแต่ละช่วงอายุมีความกว้างของทรงพุ่ม ดังนี้
– อายุ 3 ปี มีความกว้างทรงพุ่มประมาณ 3 เมตร
– อายุ 5 ปี มีความกว้างทรงพุ่มประมาณ 4 เมตร
– อายุ 8 ปี มีความกว้างทรงพุ่มประมาณ 5 เมตร
– อายุ 15-25 ปี มีความกว้างทรงพุ่มประมาณ 6 เมตร (ต้นอายุ 10 ปี ที่มีการจัดทรงพุ่มและโน้มกิ่งไปในแนวราบ จะมีความยาวของกิ่งถึง 7 เมตร)
ดังนั้น ระยะปลูกที่เหมาะสมจึงสามารถปลูกได้หลายระยะ ซึ่งจะมีข้อเด่นข้อด้อยแตกต่างกัน คือ
– การปลูกระยะชิด ในระยะปีแรก ๆ จะให้ผลผลิตต่อไร่สูง แต่หากเกษตรกรไม่สามารถจัดการทรงพุ่มให้เหมาะสมได้ก็จะเกิดการซ้อนทับกันของกิ่งและใบในระยะเวลาไม่กี่ปี ทำให้การเจริญเติบโตของต้นและทรงพุ่มมีขนาดเล็ก ส่งผลต่อปริมาณใบและคุณภาพใบ
– ส่วนการปลูกระยะห่าง เกษตรกรไม่ต้องเข้มงวดกับการจัดการทรงพุ่มมากนัก จะใช้ระยะเวลานานกว่าในการที่ทรงพุ่มจะเกิดการซ้อนทับกัน ทำให้มีทรงพุ่มขนาดใหญ่ แต่จะทำให้เสียโอกาสของการใช้ประโยชน์จากพื้นที่ในช่วงเวลาที่ทรงพุ่มยังจะโตไม่ถึงกัน
คำแนะนำระยะปลูกตามผลการสำรวจแปลงเกษตรกรที่กระท่อมมีอายุ 1-35 ปี
– ระยะปลูก 4×4 เมตร ปลูกได้จำนวน 100 ต้นต่อไร่ คาดว่าการเจริญเติบโตของทรงพุ่มจะชนกันภายในระยะเวลา ประมาณ 5 ปี ทั้งนี้ขึ้นกับการดูแลรักษาและการจัดการทรงพุ่ม ในระยะปลูกนี้ควรมีการตัดแต่งทรงพุ่มให้เหมาะสม แต่หากเกษตรกรเห็นว่ามีทรงพุ่มติดกันมาก มีปัญหาในการจัดการ และต้องการทรงพุ่มให้มีขนาดใหญ่ก็สามารถโค่นต้นเว้นต้นได้ ก็จะได้ระยะ 8×8 เมตร
– ระยะปลูก 5×5 เมตร ปลูกได้จำนวน 64 ต้นต่อไร่ คาดว่าการเจริญเติบโตของทรงพุ่มจะชนกันภายในระยะเวลา ประมาณ 8 ปี ทั้งนี้ขึ้นกับการดูแลรักษาและการจัดการทรงพุ่ม ในระยะปลูกนี้ควรมีการตัดแต่งทรงพุ่มให้เหมาะสม แต่หากเกษตรกรเห็นว่ามีทรงพุ่มติดกันมาก มีปัญหาในการจัดการ และต้องการทรงพุ่มให้มีขนาดใหญ่ก็สามารถโค่นต้นเว้นต้นได้ ก็จะได้ระยะ 10×10 เมตร
– ระยะปลูก 6×6 เมตร จำนวน 44 ต้นต่อไร่ เป็นระยะที่ทำให้ทรงพุ่มมีการชนกันช้าลง มีความสะดวกในการจัดการมากขึ้น คาดว่าการเจริญเติบโตของทรงพุ่มจะชนกันภายในระยะเวลา ประมาณ 15 ปี ทั้งนี้ขึ้นกับการดูแลรักษาและการจัดการทรงพุ่ม เป็นระยะปลูกที่ควรมีการตัดแต่งทรงพุ่มโดยการโน้มกิ่งในแนวราบเพื่อจะให้ได้กิ่งที่ยาวประมาณข้างละ 3 เมตร
– ระยะปลูก 8-10 เมตร จำนวน 16-25 ต้นต่อไร่ เป็นระยะที่เหมาะสมสำหรับเกษตรกรที่ต้องการบังคับทรงพุ่มให้แผ่ขยายออกด้านข้าง โดยการโน้มกิ่งในแนวราบ เพื่อจะให้ได้กิ่งที่ยาวข้างละประมาณ 4-5 เมตร
อนึ่ง การกำหนดระยะปลูกเป็นเรื่องที่สามารถยืดหยุ่นได้ตามความต้องการของเกษตรกร ซึ่งในบางพื้นที่พบว่ามีการปลูกระยะชิดน้อยกว่า 4 เมตร ดังนั้นสิ่งที่เกษตรกรควรคำนึงถึง คือ กระท่อมเป็นพืชที่ปลูกเพื่อนำใบมาใช้ประโยชน์ ปริมาณใบยังจะขึ้นอยู่กับความกว้าง ความยาว ความสูง ของทรงพุ่ม จำนวนกิ่งและใบที่เกิดในทรงพุ่ม (ปริมาตรทรงพุ่มคำนวณได้ตามสูตรเลขาคณิตตามลักษณะรูปทรงของทรงพุ่ม)
การปลูกกระท่อมร่วมกับพืชอื่น ๆ ในภาคใต้ที่พื้นที่ส่วนใหญ่ถูกใช้ประโยชน์ในการปลูกยางพารา ปาล์มน้ำมัน และไม้ผล จึงทำให้เกษตรกรที่สนใจได้นำกระท่อมมาปลูกผสมผสานร่วมกับพืชหลัก Mengzi Zhang (2020) ศึกษาพบว่าการปลูกกระท่อมในโรงเรือนที่พลางแสง ร้อยละ 40 จะให้ปริมาณสารสำคัญสูงกว่าในพื้นที่กลางแจ้ง แสดงให้เห็นว่ากระท่อมสามารถนำมาปลูกแบบผสมผสานกับไม้ผล ไม้ยืนต้นได้ โดยสิ่งที่ต้องคำนึงถึง คือ การแข่งขันของระบบราก และแสงแดด
ซึ่งสำนักวิจัยและพัฒนาการเกษตร เขตที่ 8 ได้ทำการศึกษาการปลูกกาแฟที่เป็นพืชวงศ์เดียวกับกระท่อม พบว่าสามารถปลูกร่วมกับไม้ผลได้ แต่ไม่เหมาะสมในการปลูกร่วมกับยางพารา หรือปาล์มน้ำมันที่ให้ผลผลิตแล้ว เนื่องจากพืชทั้งสองชนิดนี้มีระบบรากที่หนาแน่น สามารถหาอาหารได้ดีกว่า และมีร่มเงามาก การปลูกร่วมในสวนยางพารา หรือปาล์มน้ำมันจึงควรปลูกในบริเวณขอบแปลงซึ่งกระท่อมสามารถรับแสงได้เพิ่มขึ้น แต่จะทำให้กระท่อมมีลำต้นสูงและทรงพุ่มขนาดเล็กกว่าการปลูกแบบกลางแจ้ง
ขอบคุณ ข้อมูลจาก สำนักวิจัยและพัฒนาการเกษตร เขตที่ 8 และศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรในพื้นที่ภาคใต้ตอนล่าง กรมวิชาการเกษตร
