การพัฒนาพันธุ์ดาหลา
ดาหลา (Torch ginger) เป็นพืชล้มลุกสกุลหนึ่งอยู่ในวงศ์ขิงข่า (Zingiberaceae) เป็นพืชไม้ดอกเมืองร้อน ซึ่งมีลักษณะเหง้าทอดเลื้อย ลำต้นเทียมตั้งตรง ลิ้นกาบเรียบหรือจัก 2 พู ใบเรียงสลับระนาบเดียวกัน ก้านช่อดอกโผล่พ้นพื้นดิน ตั้งตรงหรืออยู่ใต้ดิน ผลสดมีสันตามยาว พืชสกุลนี้มีประมาณ 110 ชนิด พบในเอเชียโดยเฉพาะคาบสมุทรมลายู และทางตอนบนของประเทศออสเตรเลีย ส่วนในประเทศไทยมีประมาณ 15 ชนิด ชนิดที่น่าสนใจ และใช้เป็นแม่พันธุ์พ่อพันธุ์ในการพัฒนาพันธุ์ดาหลา กรมวิชาการเกษตร มี 5 ชนิด คือ 1) Etlingera elatior (Jack) R.M.Sm. ดาหลา กาหลา กะลา 2) Etlingera fulgens (Ridl.) C.K.Lim ดาหลาดำ ดาหลาไฟ (แดงป่า) หรือดาหลาหอม 3) Etlingera corneri Mood &lbrahim ดาหลากุหลาบสยาม หรือกาหลาถ้วย 4) Etlingera venusta (Ridl.) R.M.Sm. ดาหลาถ้วย หรือ กาหลอ 5) Etlingera maingayi (Baker) R.M.Sm. ดาหลาขี้แมว หรือกะลาขี้แมว
การพัฒนาพันธุ์ดาหลากรมวิชาการเกษตร ตั้งแต่ปี 2539-ปัจจุบัน ดำเนินการรวบรวมพันธุ์ดาหลาสายต้นต่างๆ จากแหล่งปลูกธรรมชาติในเขตภาคใต้ ได้แก่ นครศรีธรรมราช พัทลุง กระบี่ สุราษฎร์ธานี ตรัง ยะลา และนราธิวาส และแหล่งปลูกเพื่อการค้าในภาคกลาง ได้แก่ กาญจนบุรี นนทบุรี และกรุงเทพฯ อนุรักษ์เชื้อพันธุกรรมที่แปลงอนุรักษ์ ศูนย์วิจัยพืชสวนตรัง และศูนย์วิจัยพืชสวนยะลา สถาบันวิจัยพืชสวน ในเนื้อที่ไม่น้อยกว่า 15 ไร่ มีความหลากหลายไม่ต่ำกว่า 100 สายพันธุ์ มีดาหลาไม่ต่ำกว่า 3,000 ต้น
ศูนย์วิจัยพืชสวนยะลา ปี 2549-2561 ปรับปรุงพันธุ์โดยการผสมข้ามพันธุ์ระหว่างดาหลาช่อดอกทรงกระถิน (Etlingera elatior) เป็นแม่พันธุ์และดาหลาดำช่อดอกทรงถ้วย (Etlingera fulgens) เป็นพ่อพันธุ์ โดยคัดเลือกต้นที่มีลักษณะดี คือ พันธุ์ที่มีทรงช่อดอกทรงถ้วย และขนาดช่อดอกเล็กถึงกลาง สีแปลกใหม่ ได้ 2 กลุ่ม และเสนอเป็นพันธุ์แนะนำ ปี 2562 จำนวน 4 พันธุ์ คือ
กลุ่มที่ 1 ดาหลาลูกผสมพันธุ์ใหม่ที่มีช่อดอกทรงถ้วยและขนาดเล็กเป็นพันธุ์ที่เกิดจากการผสมข้ามพันธุ์ระหว่าง ดาหลาพันธุ์บัวชมพูEtlingera elatior กับดาหลาดำ Etlingera fulgens คือ
ดาหลาพันธุ์ยะลา 1 ช่อดอกสีแดงเข้ม กว้าง 7.6 เซนติเมตร ยาว 7.7 เซนติเมตร และ
ดาหลาพันธุ์ยะลา 2 ช่อดอกสีแดงเข้ม กว้าง 7.0 เซนติเมตร ยาว 7.4 เซนติเมตร
กลุ่มที่ 2 ดาหลาลูกผสมพันธุ์ใหม่ที่มีช่อดอกทรงถ้วยและขนาดกลางเป็นพันธุ์ที่เกิดจากการผสมข้ามพันธุ์ระหว่าง ดาหลาพันธุ์บานเย็น Etlingera elatior กับดาหลาพันธุ์แดงป่าหรือดาหลาไฟ Etlingera fulgens คือ
ดาหลาพันธุ์ยะลา 3 ช่อดอกสีแดงสด กว้าง 8.3 เซนติเมตร ยาว 8.7 เซนติเมตร และ
ดาหลาพันธุ์ยะลา 4 ช่อดอกสีชมพูอมแดง กว้าง 8.1 เซนติเมตร ยาว 8.0 เซนติเมตร