การแปรรูปผลผลิตฝ้าย

ขั้นตอนการแปรรูปผลผลิตฝ้ายไปสู่การผลิตเส้นด้าย

1. การทำความสะอาดปุยฝ้าย
นำฝ้ายมาผึ่งให้แห้งสนิท แล้วแยกสิ่งเจือปนที่ติดมาจากปุยฝ้ายออกให้หมด

2. การหีบฝ้ายหรือการอิ้วหรือการอีดฝ้าย
แยกปุยฝ้ายออกจากเมล็ด โดยป้อนปุยฝ้ายทั้งเมล็ดเข้าไปตรงกลางระหว่างแกนไม้สองอันที่กำลังหมุนอยู่ แล้วปุยฝ้ายจะไหลผ่านแกนไปด้านหน้า และเมล็ดฝ้ายจะหลุดแยกออกทางด้านหลังของแกนไม้

3. การดีดให้ฟู
นำปุยฝ้ายที่หีบแล้วประมาณหนึ่งกำมือ วางบนพื้นที่เรียบสะอาด หรือวางในตะกร้า แล้วดีดด้วยไม้ธนูเรียกว่ากงดีดฝ้ายหรือก๋งยิงฝ้าย โดยวางไม้ธนูบนปุยฝ้ายด้วยมือซ้าย ส่วนมือขวาดีดเส้นด้ายให้กระตุกปุยฝ้ายขึ้นมา เพื่อทำให้ปุยฝ้ายฟู

4. การทำลูกหลีหรือพันฝ้ายให้เป็นหาง
นำปุยฝ้ายที่ฟู มาคลี่เป็นแผ่นบางๆ แล้วใช้ไม้ไผ่เหลากลมขนาดนิ้วชี้ ยาวประมาณ 18-20 นิ้ว วางลงบนปุยฝ้าย ใช้มือข้างหนึ่งหมุนด้ามไม้ ฝ่ามืออีกข้างวางทับบนไม้แล้วม้วนฝ้ายออกจากตัว เพื่อให้พันกับไม้ไผ่แล้วดึงไม้ไผ่ออก จะได้ลูกหลีเป็นหลอดยาว

5. การปั่นด้ายหรือเข็นฝ้าย
มือขวาหมุนวงล้อของไนหรือหลา มือซ้ายจับลูกหลีไปต่อกับเส้นด้ายที่เหล็กไน ค่อยๆ ดึงลูกหลีมาข้างหลัง พร้อมปล่อยปุยฝ้ายออกมาอย่างแผ่วเบา ปุยฝ้ายจะหมุนเป็นเกลียวเป็นเส้นด้ายเล็กๆ เมื่อได้ความยาวพอประมาณให้ยกมือซ้ายขึ้น พร้อมกับมือขวาหยุดวงล้อคืนกลับนิดหนึ่ง เป็นการกรอด้ายให้ม้วนพันเข้ากับเหล็กไน

ในปัจจุบันยังมีเครื่องมือปั่นด้ายชนิดใหม่เรียกว่า “เครื่องเมดเดลรีจักรา” (Medleri Charka) เป็นเทคโนโลยีสิ่งทอพื้นบ้านที่ศูนย์วิชาการฝ้ายแกมไหมได้พัฒนาและปรับปรุงขึ้น และนำไปจัดเผยแพร่ให้กับสมาชิกในเครือข่าย เพื่อใช้ในการผลิตฝ้ายผ้าทอพื้นบ้านได้อย่างต่อเนื่อง โดยเครื่องมือชนิดนี้เป็นกงล้อใช้สำหรับการปั่นด้าย มีความสามารถในการปั่นเส้นใยได้หลายประเภททั้งเส้นใยสั้นและเส้นใยยาว ไม่ว่าจะเป็นเส้นใยจากขนสัตว์ต่างๆ เช่น ขนแกะ ใยไหมอีรี่ หรือเส้นใยจากพืช เช่น ฝ้าย ลินิน กัญชง เป็นต้นนอกจากนี้ยังสามารถใช้ปั่นเส้นด้ายได้ทั้งเส้นพุ่งและเส้นยืน ซึ่งเป็นจุดเด่นที่ได้เปรียบกว่าเส้นด้ายที่ปั่นจากเครื่องมือพื้นบ้านที่ปั่นได้เฉพาะเส้นพุ่ง อีกทั้งเมดเดลรีจักรายังสามารถปั่นควบเส้น และตีเกลียวเส้นให้แข็งแรง

เครื่องเมดเดลรีจักรา เป็นเครื่องปั่นด้ายที่มีกลไกการทำงานไม่ซับซ้อน การใช้งานไม่ยุ่งยาก องค์ประกอบหลักๆ มี 3 ส่วน ได้แก่ ฐานล่าง ซึ่งเป็นแผ่นกระดานพนักวางเท้าที่มีก้าน   คันโยกเป็นตัวเชื่อมส่งกำลัง กงล้อที่วางสายพานเชื่อมต่อกับแกนกระสวยด้านบนหรือส่วนหัว ชุดปั่นด้าย มีแกนกระสวยและหลอดด้ายตั้งอยู่วิธีใช้งานคือ ใช้เท้าเหยียบแผ่นกระดานเพื่อให้แผ่นกระดานกระดกขึ้นลงเป็นจังหวะต่อเนื่องสม่ำเสมอ เพื่อให้แกนดันโยกไปหมุนวงล้อให้ขับเคลื่อนสายพานที่พาดอยู่บนวงล้อกับกระสวยแกนปั่นด้าย ทำให้กระสวยปั่นด้ายหมุน และดึงเส้นใยเข้าไปเก็บไว้ในหลอดด้าย โดยมือทั้งสองข้างเป็นตัวควบคุมการส่งเส้นใยเข้าทางปากช่องหลอดด้าย ทำให้เส้นด้ายที่ปั่นออกมาเรียบสม่ำเสมอ มีขนาดเล็กใหญ่ได้ตามต้องการ

 VDO วิธีการใช้เครื่องเมดเดลรีจักรา

VDO วิธีการใช้เครื่องปั่นด้ายมอเตอร์ไฟฟ้า